เภสัชกรรมไทย เภสัชวัตถุ ประเภทสัตว์วัตถุ และธาตุวัตถุ

เภสัชกรรมไทย

เภสัชวัตถุ 

ประเภทสัตว์วัตถุ และธาตุวัตถุ



จัดทำโดย อ.หมอสุชาติ ภูวรัตน์

นธ.เอก, บาลีประโยค 1-2

(อดีตพระธรรมทูตต่างประเทศ)

B.S. Engineering Design Tech.

 B.A. ศาสนศาสตร์บัณฑิต

B.S. Computer Information Systems

B.TM.  แพทย์แผนไทยบัณฑิต

สาขาวิทยาศาสตร์สุขภาพ

บ.ภ., พท.ว., พท.ผ., พท.น.

ครูแพทย์แผนไทย 4 ด้าน

ศูนย์การแพทย์แผนไทยภูเก็ต

ทำเพื่อการศึกษาและประโยชน์แก่ผู้ชม

เภสัชกรรมไทย

เภสัชวัตถุ จำพวกสัตว์วัตถุ และธาตุวัตถุ

จำพวกสัตว์บก

ได้แก่สัตว์ที่อาศัยอยู่บนบก และหากินบนบก

แมลงสาบ

 ขี้แมลงสาบ

แมลงสาบ   ใช้มูลประกอบยา (ต้องคั่วหรือสุมก่อนปรุง) สรรพคุณ แก้ลิ้นขาวเป็นฝ้า  เป็นละออง แก้เม็ดยอดในปาก  แก้ฟกบวมที่มีพิษร้อนแก้กามโรค    กวาง                                    เขากวางแก่                                                  เขากวางอ่อน กวาง  ใช้เขาแก่ทำยา   สรรพคุณ แก้ไขกาฬ ไข้พิษ  ใช้เขาอ่อนทำยา   สรรพคุณ บำรุงร่างกาย  บำรุงกำลัง บำรุงความกำหนัด   ถอนพิษผิดสำแดง       วัวป่า  ใช้เขาวัวทำยา   สรรพคุณ แก้ตัวร้อน ดับพิษไข้ แก้พิษกาฬ  ถอนพิษผิดสำแดง ใช้ตับทำยา   สรรพคุณ บำรุงร่างกาย บำรุงตับ ใช้ดีทำยา   สรรพคุณ แก้ดีซ่าน บำรุงน้ำดี  บำรุงโลหิต เป็นกระสายทำให้ยาแล่นเร็ว ควายเผือก  ใช้กระดูกทำยา   สรรพคุณ แก้โรคอันบังเกิดจากกระทำ พิษน้ำเหลือง แผลกลาย  กามโรคเข้าข้อออกดอก                                                                                                      กระดูกควายเผือก  งูเห่า   ใช้ทั้งตัวทำยา   (ก่อนปรุง ต้องย่างไฟเสียก่อน) สรรพคุณ แก้โรคกระษัย ปวดเมื่อย แน่น เสียดบำรุงกำลัง   เสือ กระดูกเสือ เสือ ใช้กระดูกทำยา  สรรพคุณ บำรุงกระดูก  เลือด เนื้อ ไขข้อ แก้ปวดเมื่อยหัวเข่า หมี เขี้ยวหมี หมี    ใช้เขี้ยวทำยา  สรรพคุณ ดับพิษ พิษอักเสบ แก้ตัวร้อน  แก้พิษตานซาง ปวดในข้อ เส้นเอ็น แก้ช้ำใน  กระจายเลือด ใช้กระดูกทำยา  สรรพคุณ บำรุงโลหิต  กระจายโลหิต บำรุงกำลัง        ช้าง  ใช้กระดูกทำยา  สรรพคุณ แก้โรคอันบังเกิดจากกระดูก โรคเรื้อน มะเร็ง                                   วัวดำ                                                           ใช้มูลทำยา  สรรพคุณ ดับพิษร้อนถอนพิษไข้ทั้งปวง   แก้ไฟลามทุ่ง แก้งูสวัด แก้ลมพิษ แก้ฟกบวม                                    ------------------------------------------- จำพวกสัตว์น้ำ จำพวกสัตว์น้ำ  ได้แก่ สัตว์ที่เกิด และหากินอยู่ในน้ำ ปลาช่อน   ใช้ดีทำยา   สรรพคุณ แก้ตาต้อ ตาแดง ใช้หางตากแห้งทำยา  สรรพคุณ แก้โรคในปาก ลิ้นเป็นฝ้าเป็นเม็ด   ตัวร้อน นอนสะดุ้ง หลังร้อนมือเท้าเย็น  แก้หอบ ซางทับสำรอก ชักเพราะความร้อนสูง                                               ใช้เกล็ดทำยา  สรรพคุณ ทำให้เกิดลมเบ่ง                                                                    ปลาหมอ   ใช้ทั้งตัวทำยา   สรรพคุณ แก้กระษัยปลาหมอ   ใช้ดีทำยา  สรรพคุณ แก้พยาธิกินผมร่วงเป็นหย่อมๆ  ช่วยให้ผมดำ ปลากระเบน หนังปลากระเบน ปลากระเบน   ใช้หนังทำยา  สรรพคุณ ขับเลือดเน่าร้าย หลังจากการคลอดบุตร ขับน้ำคาวปลา                                                    ปลาพะยูน  ปลาพะยูน    ใช้เขี้ยวทำยา  สรรพคุณ แก้พิษใช้กาฬ พิษไข้ซาง  พิษไข้ตัวร้อน ร้อนใน กระหายน้ำ ปลาวาฬ น้ำกามปลาวาฬ (อำพันทอง) น้ำกามปลาวาฬ (อำพันทอง) ปลาวาฬ   ใช้น้ำกาม ซึ่งเรียกว่า อำพันทอง ทำยา สรรพคุณ บำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ  แก้อ่อนเพลีย แก้ลมวิงเวียน                                                                           ตะพาบน้ำ   ใช้ดีทำยา  สรรพคุณ ขับลมและเลือด  แก้ลมกองละเอียด คือลมวิงเวียนหน้ามืด  พิษปวดกระดูก ถอนพิษฟกบวมอักเสบ ถอนพิษสัตว์กัดต่อย                       กบ   ใช้น้ำมันทำยา  (สุมไฟ) สรรพคุณ ทาแก้ปวดเมื่อย ขัดยอก เคล็ดกระดูก แก้พิษไข้ ไข้กาฬ                                                                               ปูนา  ใช้ทั้งตัวทำยา  (ดำคั้นปนกับสุรา)  สรรพคุณ แก้ช้ำใน กระจายโลหิต   ปูทะเล   ใช้ก้ามทำยา สรรพคุณ ดับพิษกาฬ  แก้พิษอักเสบ แก้ไข้ร้อนใน กระหายน้ำ                                                          จระเข้    ใช้ดีทำยา  สรรพคุณ ขับเลือดร้าย ขับน้ำคาวปลา  แก้โรคตา  แก้สันนิบาตหน้าเพลิง เต่านา    ใช้กระดองอกทำยา   สรรพคุณ ถอนพิษฟกบวมอักเสบ ถอนพิษสัตว์กัดต่อย ทำกระสายยาแก้หืด บำรุงน้ำนม ใช้หัวเต่านาทำยา  สรรพคุณ แก้ตับทรุด แก้ม้ามโต  หัวเต่านา ปลาหมึก หรือลิ้นทะเล  ใช้กระดองทำยา   สรรพคุณ แก้เม็ดยอดในปากฆ่าเชื้อโรค   กัดสิวฝ้า แก้ปวดท้อง แก้มูกเลือด                                                                       หอยต่าง ๆ   ใช้เปลือกทำยา  สรรพคุณ แก้โรคลำไส้ แมงดาทะเล   ใช้กระดองทำยา รสเค็ม  สรรพคุณ  แก้โลหิตเป็นพิษ แก้ซางเด็ก ม้าน้ำ    ใช้กระดูกทำยา  สรรพคุณ แก้โรคไต แก้ปวดหลัง  แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย บำรุงกระดูก บำรุงกำลัง                               ------------------------------------------------------ จำพวกสัตว์อากาศ จำพวกสัตว์อากาศ ได้แก่  สัตว์ที่มีปีก บินไปมาในอากาศได้ ตัวอย่าง                                                                                                                                           ผึ้ง   ใช้น้ำหวานในรังทำยา  สรรพคุณ บำรุงร่างกาย บำรุงกำลัง  แก้อ่อนเพลียเหนื่อยหอบ   แก้สะอึก แก้ไข้ตรีโทษ                                                        นกกา หรือ อีกา  ใช้กระดูก และขนทำยา  สรรพคุณ  แก้พิษกาฬ  ไข้กาฬ    แก้พิษตานซาง                                                                                                                                                                                               นกนางแอ่น  ใช้รังทำยา  สรรพคุณ บำรุงกำลัง  บำรุงความกำหนัด แก้อ่อนเพลีย นกกรด    ใช้น้ำมันทำยา  สรรพคุณ แก้โรคผิดหนังผื่นคัน แก้มะเร็ง                                                                        นกกระจอก   ถอนขนออกใช้ทั้งตัว ทำยา สรรพคุณ บำรุงร่างกาย บำรุงกำลัง บำรุงความกำหนัด นกออก   ใช้น้ำมันทำยา  สรรพคุณ แก้โรคผิวหนังผื่นคัน   นกพิราบ   ใช้มูลทำยา   (ต้องคั่วก่อนปรุงยา) สรรพคุณ แก้ไข้เกิดจากพิษตานซาง  แก้ซางร้าย (ความร้อนสูงชัก)  แก้ลมเบ่ง แก้ปวดท้อง  นกยูง  ใช้ขนทำยา  สรรพคุณ แก้ซางลิ้นขาวเป็นฝ้า ละออง แก้หละ แก้ซาง ละอองในปาก  แก้หอบหืดชักตาเหลือกตาซอน ค้างคาวแม่ไก่ ใช้เลือดทำยา  สรรพคุณ บำรุงโลหิต และบุรุษโลหิตจาง แก้ผอมแห้ง บำรุงกำลัง แก้เหน็บชา นกกาน้ำ    ใช้ดีทำยา  สรรพคุณ แก้โรคหนังศีรษะพิการ  แก้ผมร่วง  บำรุงเส้นผม ให้ดกดำ           -----------------------------------------------------

ประเภทธาตุวัตถุ

จำพวกธาตุที่สลายตัวง่าย

จำพวกธาตุที่สลายตัวง่าย 

ได้แก่ แร่ธาตุต่างๆ ที่เกิดขึ้นเอง

ตามธรรมชาติหรือแร่ธาตุ

ที่ประกอบขึ้นตามกรรมวิธี

มีคุณสมบัติสลายตัวง่าย 

เช่น ถูกความร้อนเพียงเล็กน้อย 

แช่น้ำหรือใช้มือขยี้ ธาตุวัตถุเหล่านี้

บางอย่างเมื่อสลายตัวออกไปแล้ว

ก็ไม่สามารถกลับสู่สภาพเดิมได้ 

กำมะถันเหลือง 

เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ สีเหลืองอ่อนนวล 

ถูกความร้อนเพียงเล็กน้อยก็สลายตัว

สรรพคุณ แก้จุดเสียดในอก โรคป่วง 

แก้โรคผิวหนังผุพอง น้ำเหลืองเสีย ฆ่าเชื้อโรค 

ฆ่าแม่พยาธิทั้งภายใน และภายนอก 

ใช้หุงน้ำมันทาแก้หิด ขับลมในกระดูก

                                                     

กำมะถันแดง (มาด) สีแดง 

หุงกับน้ำมัน ใส่แผลเรื้อรัง
สรรพคุณ แก้แผลเปื่อยลาม 

บดผงผสมเหล้าทาดับพิษใช้กาฬ

บางชนิด เช่น ไข้งูสวัด เป็นต้น

                                  

สารส้ม

สารส้ม    (ก้อนสีขาว) 
สรรพคุณ สมานได้ทั้งภายนอก และภายใน 

ชะล้างระดูขาว แก้บาดแผล ทำให้หนองแห้ง 

แก้แผลในปากในคอ ขับปัสสาวะ แก้นิ่ว

                                  

 เกลือสินเธาว์

เกลือที่ได้จากดินเค็ม ดินโป่ง

สรรพคุณ แก้พรรดึก ล้างเมือกในลำไส้ 

ขับพยาธิในท้องละลายนิ้ว แก้ตรีโทษ

                                                       

ดีเกลือ  รสเค็มขม  

สรรพคุณ ถ่ายท้องผูก ถ่ายโรคกระษัย 

ทำให้เส้นเอ็นหย่อน เป็นยาถ่ายอุจจาระ

เกลือ  รสเค็ม 

สรรพคุณ รักษาเนื้อหนังไมให้เน่าเปื่อย 

บำรุงธาตุทั้ง 4  แก้น้ำดีพิการ 

แก้น้ำเหลืองเสีย

                                                       

จุนสี รสเปรี้ยวฝาด 
สรรพคุณ กัดล้างหัวฝี กัดหัวหูด คุดทะราด

รักษาโรคฟัน (ระวังถ้าแพ้ ฟันจะโยกหลุดได้) 

                                                    

ดินประสิว  

(ดินประสิวขาว ดินประสิวแดง)

สรรพคุณ ขับลมที่คั่งค้างตามเส้น 

ทำให้เส้นเอ็นหย่อน ถอนพิษ 

แก้คันตามผิวหนัง 

                              

   

                                                     

พิมเสนเกล็ด 
สรรพคุณ แก้ลมวิงเวียนหน้ามืด บำรุงหัวใจ 

ทำให้จิตใจชุ่มชื่นทำให้เรอ และผายลม 

แก้จุกเสียดแน่นเฟ้อ แก้ปวดท้อง 

แก้แผลสด แผลเรื้อรัง

น้ำตาลกรวด

สรรพคุณ แก้คอแห้ง ชูกำลัง 

ทำให้เนื้อหนังชุ่มชื่น

ดินเหนียว

สรรพคุณ ดูดลมให้ลงเบื้องต่ำ 

ถอนพิษอักเสบ

ดินขุยปู

สรรพคุณ แก้พิษกาฬ แก้ไข้ป่วง 

แก้พิไข้ที่มีษร้อน

                                                      

                                  

ดินรังหมาร่า
สรรพคุณ แก้กระหายน้ำ 

ดับพิษร้อนถอนพิษอักเสบ

                                                        

ดินท้องเรือจ้าง 

สรรพคุณ แก้เลือดออกตามไรฟัน 

ทำให้หนังชุ่มชื่น

                                                        

ดินถนำถ้ำ 

สรรพคุณ แก้ตาแฉะ ตาอักเสบ

                                                        

ดินถนำส้วม 

สรรพคุณ แก้ตาแฉะ ตาอักเสบ

                                                       

ดินสอพอง 

สรรพคุณ ห้ามเหงื่อ แก้เม็ดผดผื่นคัน 

ระงับพิษที่เกิดขึ้นในร่างกาย 

ทำให้ร่างกายเย็น

                                                                           

ตะกั่วนม และตะกั่วแข็ง 

ผสมกับน้ำมันรักษาบาดแผล 

สรรพคุณ แก้พิษอักเสบต่าง ๆ

------------------------------------------------------

จำพวกธาตุที่สลายตัวยาก

 

ได้แก่ธาตุดังต่อไปนี้

เหล็ก  ใช้สนิมทำยา 

สรรพคุณ บำรุงโลหิต แก้ตับทรุด ม้ามโตย้อย 

แก้คุดทะราด และผสมยาแก้ไข้จับสั่น

หินฟันม้า 

มีตามภูเขา ลักษณะเป็นชี้ๆ คล้ายฟันม้า 

สีเหมือนปูนแห้ง
สรรพคุณ ดับพิษทั้งปวง แก้พิษในปาก 

แก้คออักเสบบวม

หินเขี้ยวมังกร

มีลักษณะเหมือนเขี้ยวสัตว์ใหญ่แข็งมาก
เกิดตามหน้าผา หรือตามภูเขาในประเทศจีน
สรรพคุณ บำรุงหัวใจ บำรุงประสาท 

แก้โรคประสาท แก้สะดุ้ง ตกใจผวา

 แก้วแกลบ  รสเย็น กร่อย

มีลักษณะเป็นเกล็ดขาวบาง 

เกิดขึ้นตามภูเขาที่มีหินผุๆ
สรรพคุณ ขับปัสสาวะ แก้พิษโลหิตน้ำเหลือง 

และโรคตา     

                                       

ทองคำ 

เกิดจากแร่ใต้ดิน เป็นธาตุแท้สีเหลือง 

สรรพคุณ บำรุงเนื้อหนังให้เจริญ 

ดับพิษร้อนถอนพิษไข้ แก้พิษอักเสบ 

แก้สะดุ้งผวา    

หินปะการัง 

สรรพคุณ แก้พิษไข้ ไข้กาฬ 

และฝีที่มีพิษอักเสบ

บัลลังก์ศิลา รสเย็น

(หินอ่อนจีน) เกิดในประเทศจีน
สีขาวขุ่นมัว สีเทาบ้าง สีแดง สลับบ้าง    

สรรพคุณ แก้พิษอักเสบ แก้ปวดร้อน 

ดับพิษทุกอย่าง ห้ามเหงื่อ ใช้กับโรค 

แผลเรื้อรัง และกามโรค

นมผา 

เป็นหินงอกย้อยออกมาแล้วแห้งแข็ง 

หินจำพวกนี้ เนื้อผุๆ 
มีเกิดตามภูเขาทางภาคเหนือ
สรรพคุณ ผสมยาหยอดตา แก้ตาอักเสบ

ขุ่นมัวฝ้าฟางให้แจ่มใส ใช้ฝนกับสุรา 

ทาตามผิวหนัง แก้ปวดแสบร้อน 

แก้โรคประดงบางจำพวก

หรดาลกลีบทอง 

เป็นสารชนิดหนึ่งอยู่ใต้ดิน 

เป็นก้อนคล้ายสารหนู
มีสีเหลือง เป็นเงา และไม่เป็นเงา

สรรพคุณ ใช้ผสมยากวาด 

แก้เม็ดยอดในปากเด็ก แก้ซางในปากเด็ก 

ใช้ผสมยากัดขนหนวด เครา ให้ร่วงหลุดไป

                                                             

ศิลายอนตัวผู้ 

เกิดในประเทศจีน 

เป็นหินอ่อนชนิดหนึ่งสีขาวใส คล้ายสารหนู 

สรรพคุณ แก้เสมหะ แก้ท้องเสีย

และแก้ไข้อันบังเกิดเพราะดี

ศิลายอนตัวเมีย 
สรรพคุณ แก้ไข้ ฟกบวม แก้ฝีเส้น ฝีเอ็น

ฝีคัณฑมาลา

------------------------------------------

ความรู้พื้นฐาน ประวัติการแพทย์แผนไทย

จรรยาแพทย์ และจรรยาเภสัช

หลักเภสัช 4 ประวัติเบญจกูล

https://thaitraditionalmedicinebook.blogspot.com/2014/01/blog-post_8382.html

เภสัชกรรมไทย เภสัชวัตถุ ประเภทพืชวัตถุ จำพวกต้น 

(กรรณิกา-คางแดง)

https://thaitraditionalmedicinebook.blogspot.com/2014/01/blog-post_53.html

https://thaitraditionalmedicinebook.blogspot.com/2014/01/blog-post_22.html

เภสัชกรรมไทย สมุนไพรที่ใช้ในงานสาธารณสุขมูลฐาน 

(กระเทียม-ชุมเห็ดเทศ)

https://thaitraditionalmedicinebook.blogspot.com/2014/01/blog-post_6472.html

https://thaitraditionalmedicinebook.blogspot.com/2014/01/blog-post_34.html

ศูนย์การแพทย์แผนไทยภูเก็ต 

https://phuketthaitraditionalmedicinecenter.blogspot.com/2013/03/blog-post.html

------------------------------------------

อ้างอิง:  ตำราแพทย์แผนโบราณทั่วไป  

สาขาเภสัชกรรม กองประกอบโรคศิลปะ 

Credit:  ภาพนำมาจาก internet ซึ่ง share กันใน Google,  Face Book และได้ถ่ายทำเองบ้าง เพื่อการศึกษาแพทย์แผนไทยให้ง่ายขึ้น เป็นการสืบทอดต่อไปยังอนุชน และผู้สนใจ ให้มีความรู้ในการรักษาบำบัดโรคพึ่งพาตนเองได้ ขอขอบคุณเจ้าของภาพ ขอให้อนุโมทนาส่วนบุญกุศล เจริญด้วยอายุ วรรณะ สุขัง พลัง และสมปรารถนาในสิ่งที่ดีงามโดยทั่วกันทุกท่าน เทอญ

ตรวจทานแล้ว